ประวัติ ๒๔ ถนนประชาธิปก แขวงวัดกัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร

• ชั้นและชนิดของวัด ..วัด ประยุรวงศาวาส เป็นพระอารามหลวงชั้นโท ชนิดวรวิหาร ที่ตั้งวัด วัดประยุรวงศาวาส ตั้งอยู่ใกล้กับเชิงสะพานพระพุทธยอดฟ้า ฝั่งธนบุรี โดยมีเลขทะบียนวัดที่ ๒๔ ถนนประชาธิปก แขวงวัดกัลยาณ์ เขตธนบุรี กรุงเทพมหานคร
  
  
• อาณาเขต วัดประยุรวงศาวาส ..วัดประยุรวงศาวาส  มีเนื้อที่ ๒๙ ไร่ ๓ งาน ๕๕.๑ ตารางวา ลักษณะพื้นที่ราบเรียบสี่เหลี่ยม มีอาณาเขตอุปจารดังนี้ - ทิศตะวันออก มีอาณาเขตจรดถนนประชาธิปก - ทิศตะวันตก มีอาณาเขตจรดคลองสาธารณะ - ทิศเหนือ มีอาณาเขตจรดถนนเทศบาลสาย ๑ - ทิศใต้ มีอาณาเขตจรดถนนเทศบาลสาย ๒ และโรงเรียนศึกษานารี

• ที่ธรณีสงฆ์ ...วัดประยุรวงศาวาส  มีที่ธรณีสงฆ์จำนวน ๓๔๔ ตารางวา ในด้านตะวันออก ติดกับถนนประชาธิปกได้สร้างเป็นตึกแถว ๓๐ หลัง ใน ด้านตะวันตก ได้แบ่งให้ประชาชนเช่าอยู่อาศัย และมีที่ธรณีสงฆ์ ๑ แปลง จำนวน ๑๙ ไร่ ๓ งาน ๔๐ ตารางวา อยู่ที่ตำบลดอนกระเบื้อง อำเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี
  
  
  
• ประวัติผู้สร้างวัด ...ผู้ สร้าง วัดประยุรวงศาวาส  คือ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ ( ดิศ บุนนาค ) สมภพเมื่อ พ.ศ. ๒๓๓๑ ในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ ๑ บิดาคือเจ้าพระยาอรรคมหาเสนา ( บุนนาค ) ผู้เป็นต้นสกุล “ บุนนาค ” มารดา คือเจ้าคุณหญิงนวล ผู้เป็นกนิษฐาภคินีของกรมสมเด็จพระอมรินทรามาตย์และพระบรมราชินีในพระบาท สมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เพราะเหตุที่เจ้าคุณหญิงนวลเป็นพระญาติกับพระบรมราชินีในรัชกาลที่ ๑ นี่เอง สกุลบุนนาค จึงเป็นราชินิกูล สมเด็จ เจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ เริ่มเข้ารับราชการในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้รับการเลื่อนตำแหน่งราชการมาโดยลำดับ จนได้ตำแหน่งพระยาพระคลังในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒ และต่อมาได้เป็นเจ้าพระยาพระคลังว่าที่กรมท่า ( เทียบเท่ารัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ ) และว่าที่สมุหพระกลาโหม ( เทียบเท่ารัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม ) พร้อมกันสองตำแหน่งในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๓ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ เป็นผู้มีบทบาทสำคัญในการอัญเชิญเจ้าฟ้ามงกุฎขึ้นครองราชย์เป็นพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๔

ใน พ.ศ. ๒๓๙๔   พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่ รัชกาลที่ ๔ ทรงพระกรุณาโปรดให้เลื่อนบรรดาศักดิ์เจ้าพระยาพระคลัง  เป็นสมเด็จพระยาผู้สำเร็จราชการทั่วพระราชอาณาจักร มีพระราชทินนามจารึกในพระสุพรรณบัฎว่า สมเด็จ เจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ วรุฒพงศนายกสยามดิลกโลกานุปาลนาถ สกลราชอาณาจักราธิเบนทรปรเมนทรมหาราชานุกูล สรรพกิจมูลมเหศวรเชษฐามาตยาธิบดี ศรีสรณรัตนธาดาอดุลยเดชานุภาพบพิตร สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์  ถึงพิราลัยเมื่อ พ.ศ.๒๓๙๘  สิริรวมอายุได้ ๖๘ ปี

• การสร้างวัดและงานฉลองวัด ...สมเด็จ เจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ ( ดิศ บุนนาค ) เมื่อครั้งดำรงตำแหน่งเป็นเจ้าพระยาพระคลัง ว่าที่กรมท่าและสมุหพระกลาโหม ได้อุทิศสวนกาแฟสร้างเป็นวัดขึ้น เมื่อ พ.ศ. ๒๓๗๑ แล้วถวายเป็นพระอารามหลวงในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่   รัชกาลที่ ๓ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้พระราชทานนามว่า วัดประยุรวงศาวาส   การ สร้างวัดได้เริ่มตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๓๗๑ สร้างอยู่ ๘ ปี จึงสำเร็จในปี พ.ศ. ๒๓๗๙ ได้มีการฉลองวัดในวันที่ ๑๓ มกราคม พ.ศ. ๒๓๗๙ ตรงกับวันศุกร์ เดือนยี่ ขึ้น ๗ ค่ำ ดังหลักฐานที่ปรากฏในพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๓ ของเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค) บุตรของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ บันทึกไว้ว่า “ครั้น ลุถึงศักราช ๑๑๙๘ ปีวอก อัฐศก เป็นปีที่ ๑๓ ครั้นมาถึงวันศุกร์ เดือนยี่ ขึ้น ๗ ค่ำ เจ้าพระยาพระคลังมีการฉลองวัดประยุรวงศ์ พระสงฆ์ในวัดได้ปืนเปรียมกระสุน ๔ นิ้ว ชำรุด หูพะเนียงหัก ทิ้งอยู่ในวัดบอก ๑ เอาทำไฟพะเนียงจุดในวันแรก พระเจ้าของผู้ทำเข้าไปจุดเอง ปืนแตกกระจายออกไป"

ใน เรื่องนี้ หมอ ดี บี บรัดเล (D.B.Bradley) มิชชันนารี ชาวอเมริกันได้บันทึกไว้ในจดหมายเหตุว่า " วันที่ ๑๓ มกราคม พ.ศ. ๒๓๗๙ วันนี้มีการฉลองวัดอันงดงามของสมเด็จองค์ใหญ่บิดาของท่านผู้สำเร็จราชการ แผ่นดิน มีการมหรสพมากมายหลายอย่าง ประชาชนมาประชุมกันมากมายหลายพัน ทั้งชาวพระนครและสัญจรมาจากที่ต่างๆของประเทศ" หมอ ดี บี บรัดเล (D.B.Bradley) บันทึกไว้ว่า ในงานฉลองวัดประยุรวงศาวาส นั้น ได้มีการทำไฟพะเนียงด้วยปืนใหญ่ โดยฝังโคนกระบอกปืนใหญ่ลงในพื้นดิน เมื่อจุดชะนวนขึ้น ปืนใหญ่เกิดระเบิดแตกออกเป็นชิ้นเล็กชิ้นน้อย ทำให้มีผู้บาดเจ็บล้มตายหลายคน หมอ ดี บี บรัดเล อยู่ห่างจากที่เกิดเหตุประมาณ ๒๕๐ เมตร เจ้าพระยาพระคลัง (ดิศ) ให้คนตามตัวหมอ ดี บี บรัดเล ไปรักษาผู้บาดเจ็บ พระรูปหนึ่งกระดูกแขนแตก หมอ ดี บี บรัดเล จำต้องตัดแขนของพระรูปนั้น การผ่าตัดประสบผลสำเร็จ บาดแผลหายสนิทในเวลาไม่นานนัก นับได้ว่าเป็นการผ่าตัดครั้งแรกในประเทศไทยเกิดขึ้นที่ วัดประยุรวงศาวาส ในวันฉลองวัดนั่นเอง

ต่อ มาใน พ.ศ. ๒๔๒๙ เจ้าพระยาภาสกรวงศ์ (พร บุนนาค) ได้สร้างอนุสาวรีย์เป็นปืนสามกระบอก ตั้งไว้ในบริเวณเขาเต่า เพื่อเป็นที่ระลึกถึงเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น ในงานฉลอง วัดประยุรวงศาวาส โดยจารึกไว้ที่ฐานอนุสาวรีย์ ว่า "อนุสาวรีย์ นี้ ได้สร้างขึ้นเมือปีวอก อัฐศก ศักราช ๑๑๙๘ ให้เป็นที่ระลึกแห่งปืนใหญ่ระเบิด เป็นที่เสียชีวิตหลาย ในเวลามีงานมหกรรมการฉลองพระอารามนี้ โดยสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ ผู้สร้างพระอารามนี้ได้ปฎิสังขรณ์ใหม่ ในปีระกา สัปตศักราช ๑๒๔๙ โดยปัจฉิมบุตรของท่าน พระยาภาสกรวงศ์ เพื่อเป็นที่ระลึกถึงพระเดชพระคุณท่านผู้สร้างสืบไป

• วัดรั้วเหล็ก ...วัด ประยุรวงศาวาส  แต่เดิมนั้น ชาวบ้านมักนิยมเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า วัด รั้วเหล็ก เพราะมี รั้วเหล็ก ล้อมเป็นกำแพงตอนหน้าพระอุโบสถ พระวิหาร และศาลาการเปรียญด้านเหนือ รั้วเหล็กมีความสูง ๓ ศอกเศษ ทำเป็นรูปอาวุธโบราณ คือหอก ดาบ และขวาน มีลักษณะเป็นกำแพงและซุ้มประตูเล็ก ๆ เป็นตอน ๆ วัดจากมุมวิหารคดข้างพระอุโบสถไปจรดกำแพงประตูวัดด้านตะวันออกยาว ๑๔๘ เมตร ล้อมบริเวณภูเขาจำลองอีก ๒ ด้าน ด้านตะวันตกยาว ๔๘ เมตร ด้านใต้ยาว ๔๓ เมตร ล้อมเป็นกำแพงหน้าวัด ตอนขวามือเข้ามายาว ๔๐ เมตร ตอนซ้ายมือเข้ามายาว ๒๐ เมตร มี เรื่องเล่าว่า รั้วเหล็ก นี้เดิมสมเด็จพระเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ สั่งเข้ามาจากประเทศอังกฤษเพื่อน้อมเกล้าฯ ถวายแด่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เพื่อใช้ล้อมเป็นกำแพงในพระบรมมหาราชวัง แต่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวไม่ทรงโปรด สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ จึงขอรับพระราชทาน มาใช้ล้อมป็นกำแพงในวัด โดยใช้น้ำตาลทรายแลกเอา หนักต่อหนัก คือเหล็กรั้วมีน้ำหนักมากเท่าใด ก็ใช้น้ำตาลทรายมีน้ำหนักมากเท่านั้นแลกเอา

เจ้า พระยาภานุวงศ์มหาโกษาธิบดี ( ท้วม บุญนาค ) ซึ่งเป็นบุตรอีกคนหนึ่งของสมเด็จพระเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ ได้เดินทางไปกรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ ในฐานะเป็นอัครราชทูตพิเศษเพื่อแก้ไขเพิ่มเติมสนธิสัญญา ใน พ.ศ. ๒๔๒๓ เมื่อกลับถึงประเทศไทยในปีเดียวกัน ได้เล่าว่า ท่านได้พบรั้วเหล็กล้อมเป็นกำแพงเมืองหลายแห่งในกรุงลอนดอน รั้วเหล็กเหล่านั้นมีรูปลักษณะเช่นเดียวกับ รั้วเหล็ก ที่ วัดประยุรวงศาวาส

           

ข้อมูลอ้างอิง : http://www.watprayoon.org/index.php?topgroupid=1&groupid=1